ISLOM BANK ISHI: HOZIRGI VA KELAJAK MUAMMOLARI

Abstract

Islomiy moliya asosan musulmon dunyosida butun o‘rta asrlarda qo‘llanilib, kreditning rivojlanishi bilan savdo va tadbirkorlik faoliyatini kuchaytirdi. Ispaniya va O‘rta er dengizi va Boltiqbo‘yi davlatlarida islom savdogarlari savdo faoliyati uchun ajralmas vositachilarga aylandilar. Darhaqiqat, islom moliyasining ko‘plab tushunchalari, texnikasi va vositalari keyinchalik Yevropa moliyachilari va tadbirkorlari tomonidan qabul qilingan. Aksincha, “Islom moliya tizimi” atamasi nisbatan yangi boʻlib, faqat 1980-yillarning oʻrtalarida paydo boʻlgan. Aslida, ilgari Islom tamoyillariga mos keladigan tijorat yoki tijorat faoliyatiga oid barcha havolalar “foizsiz” yoki “islomiy” bank ishi ostida qilingan. Maqolada islom banklarining moliyaviy vositachi sifatidagi roli va moliyaviy vositachilikning jamiyat uchun ahamiyati ta’kidlangan. Islom banklarining savdo, sanoat va qishloq xo‘jaligiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishi foydali emas, chunki bu moliyaviy vositachilik rolini boshqalarga qoldirishni anglatadi. Islomiy bank faoliyatining asosiy tamoyili ribo yoki foizning ta’qiqlanishi bo‘lib, bu islom olamidan tashqarida kamdan-kam hollarda qo‘llanilishi mumkinligi e’tirof etilgan, ammo uning ko‘plab asosiy tamoyillari ongli yoki ongsiz ravishda qabul qilingan. Bu tamoyillarning aksariyati oddiy axloq va sog‘lom fikrga asoslangan bo‘lib, ko‘plab dinlar, jumladan, islom dinining asosini tashkil etgan.

Ayni paytda 300 dan ortiq islom banklari va boshqa moliya institutlari 300 milliard dollarlik mablag‘larni boshqarmoqda, ularning omonatlari 120 milliard dollardan oshadi va 48 mamlakatda faoliyat ko‘rsatmoqda. Qiziqishning oldini olish uchun Islom banklari o‘z resurslarini jalb qilish va safarbar qilishda foydani taqsimlash sxemalarini ishlab chiqdilar. Islom banklarining kredit siyosati ham, kreditlash tamoyillari ham tadbirkorlarni yaratish va rivojlantirish uchun ajoyib vositadir. Tadbirkorlarga nisbatan Islom bankining maqomi hamkor yoki investor maqomida bo‘lsa, an’anaviy banklar uchun ko‘proq kreditor-qarzdor munosabatlariga ega. Islom banklari bilan aloqada bo‘lgan tadbirkorlar ko‘proq axloqiy bo‘lishi va islom qonunlari bilan taqiqlangan biznes bilan shug‘ullanmasligi kutiladi.